Prikkelpictogrammen

Introductie en uitleg

Ruimtes met zintuiglijke prikkels zoals felle lichten, harde geluiden, en grote groepen mensen kunnen overweldigend zijn. Duidelijke informatie over het soort prikkels en waar ze voorkomen kan bezoekers helpen om overprikkeling te voorkomen. Prikkel-pictogrammen dragen bij aan die informatievoorziening en zijn toepasbaar in gebouwen, op plattegronden, en online.

Een initiatief van Stichting Onbeperkt Genieten in samenwerking met een groep ervaringsdeskundigen en informatie-ontwerper Jaap Knevel.

Over zintuiglijke prikkels en overprikkeling
Gevoeligheid voor prikkels heeft betrekking op iedereen die snel overprikkeld is, om wat voor reden dan ook. Als je bijvoorbeeld een burn-out, hersenletsel of een autismespectrumstoornis hebt, kan een omgeving al snel te veel zijn. Prikkelarme faciliteiten kunnen dan een uitkomst bieden.

Pictogrammen (overzicht)

De complete serie bevat 22 verschillende pictogrammen. Twee pictogrammen hebben een algemene boodschap, de rest heeft betrekking op specifieke soorten prikkels die in ruimtes voor kunnen komen. Gevoeligheid voor zintuiglijke prikkels is een breed spectrum dat bestaat uit verschillende vormen: gevoeligheid voor visuele prikkels, auditieve prikkels, tactiele prikkels, etc. De pictogrammen sluiten daarom zo veel mogelijk aan bij specifieke soorten prikkels die in ruimtes voor kunnen komen.

Pictogrammen individueel

Algemene pictogrammen
A1 Zintuiglijke prikkels
Het eerste pictogram (A1) symboliseert in algemene zin ‘zintuiglijke prikkels’. Het kan gebruikt worden om informatie over prikkels mee te identificeren, bijvoorbeeld op een prikkelplattegrond. Het pictogram kan ook gebruikt worden in combinatie met een ‘prikkelniveau’, dat is een inschatting van de hoeveelheid prikkels die voorkomen in bijvoorbeeld een voorstelling.

B1 Rustruimte
In een rustruimte kan een bezoeker zich terugtrekken van de drukte. Het is een rustige, afgesloten ruimte met een zachte stoel en er is geen fel licht. Het pictogram is gebaseerd op een bestaand pictogram dat in Japan gebruikt wordt om zogenaamde ‘sensory rooms’ aan te geven. Dit ‘Calm down, cool down’ pictogram ontstond mede dankzij het een Japanse belangenorganisatie en wordt uitgegeven door ECOMO. Het is onder andere in gebruik op het internationale vliegveld van Tokio.

Omdat de rustruimte gevonden moet kunnen worden in noodsituaties (wanneer iemand bijvoorbeeld in paniek raakt) is het van belang dat de rustruimte zelf op een makkelijk vindbare plek is. Als de ruimte moeilijk vindbaar is kan een pictogram daar niet zo veel aan verbeteren.

Pictogrammen voor specifieke ruimtes
Gevoeligheid voor prikkels is een spectrum dat bestaat uit veel verschillende vormen: gevoeligheid voor visuele prikkels, auditieve prikkels, tactiele prikkels, etc. De volgende pictogrammen sluiten zo veel mogelijk aan bij specifieke prikkels waarvoor bezoekers gevoelig kunnen zijn.

Visuele prikkels kunnen voorkomen bij lichtbronnen die bijvoorbeeld scherp of hard zijn afgesteld, een flair geven, of licht door luxaflex wat een patroon geeft. Maar ook bij drukke wanddecoratie, videoschermen, weerspiegelingen, glas dat spiegelt, spiegels, reflecties, hoge contrasten en felle kleuren.

Kunstwerken die geluid maken, groepen pratende mensen, airco’s of luchtverversingssystemen, auditieve prikkels hebben betrekking op allerlei soorten geluiden. In de pictogrammen maken we onderscheid tussen ruimtes met veel geluid (D1 en D2) en ruimtes met harde geluiden (D3 en D4).

Het pictogram voor drukke ruimtes is bedoeld voor situaties wanneer de bezoeker onverwachts geconfronteerd kan worden met grote hoeveelheden mensen in een kleine ruimte.

Vestibulaire prikkels hebben te maken met evenwicht. Opstapjes, schuin aflopende vloeren, trappen zonder leuning (of maar aan één kant), stoelen zonder arm of rugleuning. Alles wat je uit evenwicht kan brengen. Op dit moment zijn er vier pictogrammen: G1 en G2 voor hellingen, G3 en G4 voor opstapjes.

Een groot temperatuurverschil tussen ruimtes (bijvoorbeeld door het gebruik van airconditioning) kan enorm prikkelend zijn voor sommige bezoekers. Het pictogram kan zowel gebruikt worden voor een lagere als een hogere temperatuur.

Een teveel aan informatie (bijvoorbeeld bij het gebruik van voice-overs of interactieve interfaces) kan leiden tot overbelasting. Naast het gebruik van de pictogrammen kan het doseren van informatie bezoekers helpen om hun eigen hoeveelheid en tempo te bepalen.

Bij het gebruik van sterke kunstmatige geuren of bijvoorbeeld kunstwerken die een sterke geur afgeven, kan het pictogram voor sterke geur gebruikt worden om bezoekers daar op voor te bereiden.

Tips voor gebruik

1. Maak de pictogrammen minimaal 10×10 cm groot
Om pictogrammen in binnen- en buitenruimtes goed leesbaar te maken zijn er verschillende meetmethoden. In Nederland stelt de NEN 3011 norm dat een pictogram minimaal 10×10 cm groot moet zijn tot een leesafstand van 6 meter. Vanaf 6 meter wordt het pictogram in stappen vergroot: 15×15 cm voor 6 tot 9 meter , 20×20 cm voor 9 tot 12 meter enzovoort.
Voor het gebruik van de pictogrammen in tekst raden we aan om ze minimaal twee keer zo groot te maken als de hoofdletter N.

2. Gebruik altijd een verklarende tekst
Een pictogram heeft (bijna) altijd een verklarende tekst nodig naast het pictogram. Dit is vooral bedoeld om verwarring te voorkomen maar ook als hulpmiddel om de betekenis van het pictogram ‘aan te leren’. Als iemand de betekenis van het pictogram eenmaal kent is het makkelijk om de verklarende tekst te negeren.

3. Gebruik een bestaande stijl
De prikkel-pictogrammen hoeven niet letterlijk overgenomen te worden. Veel culturele instellingen hebben al een eigen grafische stijl en zolang de inhoud van het pictogram duidelijk herkenbaar is kan elke stijl toegepast worden.

Voorbeelden

Prikkel-plattegrond
Een prikkel-plattegrond is een plattegrond die specifiek bedoeld is voor bezoekers die gevoelig zijn voor prikkels. De prikkel-pictogrammen kunnen op zo’n plattegrond gebruikt worden om specifieke prikkels aan te geven of om de prikkel-plattegrond als zodanig herkenbaar te maken. Naast de pictogrammen kunnen ook andere visuele elementen gebruikt worden, zoals een ‘heatmap’ om aan te geven hoe sterk de prikkels zijn op verschillende plekken in een ruimte.

Prikkelniveau
Het prikkelniveau is een manier om op individuele basis informatie te geven over ruimtes, voorstellingen of optredens. Een bioscoop kan op die manier bijvoorbeeld aangeven hoeveel prikkels bezoekers kunnen verwachten tijdens verschillende films. Het is daarbij belangrijk om te benoemen dat de intensiteit geen waardeoordeel is en dus duidelijk toegelicht moet worden bij gebruik. Het prikkelniveau kan op verschillende manieren worden vormgegeven, bijvoorbeeld: in stappen, als spectrum, zonder kleur of met kleur.